लक्ष्मण अधिकारी
Adhikari2007@yahoo.com
((( जुन खानेकुराले जुन व्यक्तिलाई रोग बढ्न सहयोग गर्छ, ती चीजबाट बच्नर्ुपर्छ। अति प्रतिकूल खालको मौसमी वातावरणबाट जोगिनुपर्छ। सकेसम्म अनिन्द्रा र खाली पेट नबस्ने, अलि-अलि खाइरहने, एकै पटक धेरै नखाने गर्दा पनि रोगको आक्रमणबाट बच्न सकिन्छ। साथै अत्यधिक मानसिक तनावबाट जोगिने प्रयास गर्नुपर्छ। )))
कुनै पनि उमेरका कुनै पनि मानिस प्रायः टाउको दुखाइको अनुभवबाट मुक्त भएका हुँदैनन् तर टाउको दुखाइ आफंै कुनै रोग नभई अन्य रोगको परिणाम मात्र हो । टाउको सामान्य कारणले दुखेर आफंै निको हुने पनि हुन्छ भने गम्भीर रोगका कारणले पनि हुन सक्छ, जसको समयमै उपचार नगर्दा मानिसको मृत्यु नै पनि हुन सक्छ । भोक, थकाइ, तनाव, अनिन्द्रा, रिस, उच्च रक्तचाप, मधुमेह, बढी चिसो वा तातो, संक्रमण, ब्रेन ट्युमर, माइग्रेन, विभिन्न मानसिक रोग, मस्तिष्कसम्बन्धी अन्य रोगहरु, अम्लपित्त, आँखा, कान वा दाँतसम्बन्धी समस्या आदि विभिन्न कारणले टाउको दुख्न सक्छ ।
मानिसहरुमा टाउको दुखाइका आमकारणहरुमा मानसिक तनाव र माइग्रेन नै प्रमुख हुन् । टाउको दुखाइको ४५ प्रतिशत कारण मानसिक तनाव हो भने ३० प्रतिशत कारण माइगे्रन हो । टाउको दुखाइमा अत्यन्तै कडा पीडाको महसुस गर्ने समस्या माइग्रेन हो, जसका कारण मानिसहरु करिब २ घण्टादेखि ३ दिनसम्म ज्यादै असहज अवस्थामा पुगेका हुन्छन् । सामान्यतया माइग्रेन उपचारै नगरी कम हुँदै जान्छ तर पटक-पटक दोहोरिएर जीवनको लामो समयसम्म आइरहन सक्छ, जसले मानिसको जीवन असहज हुनका साथै उत्पादकत्व पनि घटाउँछ । माइग्रेनलाई पर्ूण्ा निको पार्न नसकिए पनि छिटो-छिटो दोहोरिएर आउने र लामो अवधि कठोर पीडा भइरहने अवस्थालाई भने न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ । माइग्रेनजस्तै पीडा टाउकोमा लाग्ने अन्य रोगका कारण पनि हुन सक्ने भएकाले र्सवप्रथम रोगको यकिन गर्न जरुरी छ । माइग्रेन नै भएको यकिन भए पनि कतिपय अवस्थामा आफैंले पनि व्यवस्थापन गरी पीडालाई सहज बनाउन सकिने विज्ञहरुको भनाइ छ ।
असाध्य टाउको दुखाइ माइग्रेन
वरिष्ठ मानसिक रोग विशेषज्ञ डा. विश्वबन्धु शर्मा भन्नुहुन्छ- ँतनाव टाउको दुखाइको प्रमुख कारण हो र माइग्रेन हुनुको एउटा कारण तनाव पनि हो । उहाँका अनुसार बराबर तनावग्रस्त हुने मानिसलाई पछि माइग्रेन पनि हुन सक्छ र लामो समय माइग्रेन भएका मानिसलाई पछि अर्को मानसिक रोग ड्रि्रेसन पनि भएको पाइएको छ । कहिलेकाहीँ ड्रि्रेसन सुरु भएपछि
यसै रोगको लक्षणस्वरुप माइग्रेन देखापर्छ । यसको मतलव ड्रि्रेसनलगायतका मुड डिर्सअर्डरसँग यसको सम्बन्ध छ । आजको भागदौड र तनावयुक्त समाजमा यो समस्या वृद्धि भएको देखिन्छ ।
टाउकाको चोटपटक ३ प्रतिशत
माइग्रेन अत्यधिक टाउको दुख्ने समस्या हो । माइग्रेनलाई टाउको दुखाइको चरम अवस्था मान्न सकिन्छ । भनिन्छ, वास्तविक माइग्रेनको पीडा भुक्तभोगीले मात्र बताउन सक्छ । माइग्रेनको टाउको दुखाइ अन्य सामान्य टाउको दुखाइभन्दा एकदम फरक हुन्छ । वरिष्ठ न्यूरो र्सजन डा. पवनकुमार भन्नुहुन्छ- ँमाइग्रेनले आक्रमण भएका बेला आकाशै खस्लाजस्तो हुन्छ तर जब यसले छोड्छ, मानिस पुनः सामान्य अवस्थामा नै हुन्छ । उसलाई रोगको कुनै अनुभव हँुदैन ।’ डा. पवनका अनुसार माइग्रेन सुरु भएपछि यो पटक-पटक दोहोरिएर आउँछ र जीवनको लामो अवधिसम्म रहिरहन्छ । पछि यो आफंै हराएर जान पनि सक्छ ।
सुरुमा सामान्य पेनकिलरले पनि ठीक हुन्छ तर पछि यो औषधि पनि प्रभावहीन हँुदै जान्छ । स्थिति नाजुक भएर अस्पताल नै भर्ना हुनुपर्ने स्थिति सिर्जना हुन्छ । भोग्नेलाई ज्यादै गाह्रो भए पनि यसलाई खतरनाक रोग मानिदैन । डा. पवनका अनुसार माइग्रेनबाट प्यारालाइसिस हुने, ब्रेन हेमरेज हुने हुँदैन । यसकै कारण ज्यान पनि जाँदैन । यसलाई निको पार्न सकिन्न तर नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।
माइग्रेनको समस्या पुरुषमा भन्दा महिलामा बढी हुन्छ । डा. पवनका अनुसार माइग्रेन भएका मानिसमध्ये ७० प्रतिशत महिला हुन्छन् । पूरा जनसंख्यामा ५ देखि १० प्रतिशतलाई माइग्रेन भएको पाइएको छ । यो समस्या प्रायः किशोरावस्थामा सुरु हुन्छ र लामो समयसम्म रहन्छ ।
माइग्रेनको प्रमुख लक्षण
असाध्य टाउको दुख्नु र वाकवाक लाग्नु माइग्रेनको प्रमुख लक्षण हो । यो समस्या सुरु भएपछि टाउको फुट्लाजस्तो गरी नै दुख्छ । माइग्रनेको टाउको दुखाइमा अक्सर बान्ता हुन्छ । माइगे्रन हुँदा धेरैजसोमा असाध्यसँग आधा टाउको दुख्ने हुन्छ । यसलाई आधा शिर दुख्ने भनिए तापनि एक तिहाइ शिर दुखाइ कन्चटको दुवैतिर नै दुख्ने हुन्छ । एकतर्फमात्र दुखाइ हुने समस्याले ठाउँ बदलिरहेको हुन्छ । कसै-कसैलाई पूरै टाउको पनि दुख्छ । दुखाइको क्रम टनटन गरेर टन्किने पाराको हुन्छ । चर्को आवाज सुन्न नसकिने, उज्यालो हर्ेन गाह्रो हुने, आँखा तिर्मिराउने र बान्ता हुने हुन्छ । बान्ता भएपछि केही शान्त हुन्छ । बेला-बेलामा आँखा, कन्पारो र कानसम्म दुख्छ । यसमा पीडितको आँखामा असामान्य चमक देखिन्छ । प्रकाश, आवाज र गन्धको पहिचान गर्न कठिन हुन्छ
Adhikari2007@yahoo.com
((( जुन खानेकुराले जुन व्यक्तिलाई रोग बढ्न सहयोग गर्छ, ती चीजबाट बच्नर्ुपर्छ। अति प्रतिकूल खालको मौसमी वातावरणबाट जोगिनुपर्छ। सकेसम्म अनिन्द्रा र खाली पेट नबस्ने, अलि-अलि खाइरहने, एकै पटक धेरै नखाने गर्दा पनि रोगको आक्रमणबाट बच्न सकिन्छ। साथै अत्यधिक मानसिक तनावबाट जोगिने प्रयास गर्नुपर्छ। )))
कुनै पनि उमेरका कुनै पनि मानिस प्रायः टाउको दुखाइको अनुभवबाट मुक्त भएका हुँदैनन् तर टाउको दुखाइ आफंै कुनै रोग नभई अन्य रोगको परिणाम मात्र हो । टाउको सामान्य कारणले दुखेर आफंै निको हुने पनि हुन्छ भने गम्भीर रोगका कारणले पनि हुन सक्छ, जसको समयमै उपचार नगर्दा मानिसको मृत्यु नै पनि हुन सक्छ । भोक, थकाइ, तनाव, अनिन्द्रा, रिस, उच्च रक्तचाप, मधुमेह, बढी चिसो वा तातो, संक्रमण, ब्रेन ट्युमर, माइग्रेन, विभिन्न मानसिक रोग, मस्तिष्कसम्बन्धी अन्य रोगहरु, अम्लपित्त, आँखा, कान वा दाँतसम्बन्धी समस्या आदि विभिन्न कारणले टाउको दुख्न सक्छ ।
मानिसहरुमा टाउको दुखाइका आमकारणहरुमा मानसिक तनाव र माइग्रेन नै प्रमुख हुन् । टाउको दुखाइको ४५ प्रतिशत कारण मानसिक तनाव हो भने ३० प्रतिशत कारण माइगे्रन हो । टाउको दुखाइमा अत्यन्तै कडा पीडाको महसुस गर्ने समस्या माइग्रेन हो, जसका कारण मानिसहरु करिब २ घण्टादेखि ३ दिनसम्म ज्यादै असहज अवस्थामा पुगेका हुन्छन् । सामान्यतया माइग्रेन उपचारै नगरी कम हुँदै जान्छ तर पटक-पटक दोहोरिएर जीवनको लामो समयसम्म आइरहन सक्छ, जसले मानिसको जीवन असहज हुनका साथै उत्पादकत्व पनि घटाउँछ । माइग्रेनलाई पर्ूण्ा निको पार्न नसकिए पनि छिटो-छिटो दोहोरिएर आउने र लामो अवधि कठोर पीडा भइरहने अवस्थालाई भने न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ । माइग्रेनजस्तै पीडा टाउकोमा लाग्ने अन्य रोगका कारण पनि हुन सक्ने भएकाले र्सवप्रथम रोगको यकिन गर्न जरुरी छ । माइग्रेन नै भएको यकिन भए पनि कतिपय अवस्थामा आफैंले पनि व्यवस्थापन गरी पीडालाई सहज बनाउन सकिने विज्ञहरुको भनाइ छ ।
असाध्य टाउको दुखाइ माइग्रेन
वरिष्ठ मानसिक रोग विशेषज्ञ डा. विश्वबन्धु शर्मा भन्नुहुन्छ- ँतनाव टाउको दुखाइको प्रमुख कारण हो र माइग्रेन हुनुको एउटा कारण तनाव पनि हो । उहाँका अनुसार बराबर तनावग्रस्त हुने मानिसलाई पछि माइग्रेन पनि हुन सक्छ र लामो समय माइग्रेन भएका मानिसलाई पछि अर्को मानसिक रोग ड्रि्रेसन पनि भएको पाइएको छ । कहिलेकाहीँ ड्रि्रेसन सुरु भएपछि
यसै रोगको लक्षणस्वरुप माइग्रेन देखापर्छ । यसको मतलव ड्रि्रेसनलगायतका मुड डिर्सअर्डरसँग यसको सम्बन्ध छ । आजको भागदौड र तनावयुक्त समाजमा यो समस्या वृद्धि भएको देखिन्छ ।
टाउको दुख्ने कारणहरु
तनाव ४५ प्रतिशत
माइग्रेन ३० प्रतिशत
पिनास र आँखा ८ प्रतिशत
अरु रोगको संक्रमण ७ प्रतिशत पिनास र आँखा ८ प्रतिशत
टाउकाको चोटपटक ३ प्रतिशत
ब्रेन ट्युमर, सेरोब्रोभास्कुलर
डिजिज, मस्तिष्कको संक्रमण र मस्तिष्कमा हुने अन्य रोगहरु ७ प्रतिशत
सुरुमा सामान्य पेनकिलरले पनि ठीक हुन्छ तर पछि यो औषधि पनि प्रभावहीन हँुदै जान्छ । स्थिति नाजुक भएर अस्पताल नै भर्ना हुनुपर्ने स्थिति सिर्जना हुन्छ । भोग्नेलाई ज्यादै गाह्रो भए पनि यसलाई खतरनाक रोग मानिदैन । डा. पवनका अनुसार माइग्रेनबाट प्यारालाइसिस हुने, ब्रेन हेमरेज हुने हुँदैन । यसकै कारण ज्यान पनि जाँदैन । यसलाई निको पार्न सकिन्न तर नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।
माइग्रेनको समस्या पुरुषमा भन्दा महिलामा बढी हुन्छ । डा. पवनका अनुसार माइग्रेन भएका मानिसमध्ये ७० प्रतिशत महिला हुन्छन् । पूरा जनसंख्यामा ५ देखि १० प्रतिशतलाई माइग्रेन भएको पाइएको छ । यो समस्या प्रायः किशोरावस्थामा सुरु हुन्छ र लामो समयसम्म रहन्छ ।
माइग्रेनको प्रमुख लक्षण
असाध्य टाउको दुख्नु र वाकवाक लाग्नु माइग्रेनको प्रमुख लक्षण हो । यो समस्या सुरु भएपछि टाउको फुट्लाजस्तो गरी नै दुख्छ । माइग्रनेको टाउको दुखाइमा अक्सर बान्ता हुन्छ । माइगे्रन हुँदा धेरैजसोमा असाध्यसँग आधा टाउको दुख्ने हुन्छ । यसलाई आधा शिर दुख्ने भनिए तापनि एक तिहाइ शिर दुखाइ कन्चटको दुवैतिर नै दुख्ने हुन्छ । एकतर्फमात्र दुखाइ हुने समस्याले ठाउँ बदलिरहेको हुन्छ । कसै-कसैलाई पूरै टाउको पनि दुख्छ । दुखाइको क्रम टनटन गरेर टन्किने पाराको हुन्छ । चर्को आवाज सुन्न नसकिने, उज्यालो हर्ेन गाह्रो हुने, आँखा तिर्मिराउने र बान्ता हुने हुन्छ । बान्ता भएपछि केही शान्त हुन्छ । बेला-बेलामा आँखा, कन्पारो र कानसम्म दुख्छ । यसमा पीडितको आँखामा असामान्य चमक देखिन्छ । प्रकाश, आवाज र गन्धको पहिचान गर्न कठिन हुन्छ
